Mikołaj Kopernik
Według
badań dotyczących pochodzenia rodu Koperników, wywodzi się on ze Śląska.
W czternastym i piętnastym wieku pojawiają się wzmianki o rodzie Koperników
zamieszkującym w miastach śląskich, a potem i innych. Dziadek astronoma
Jan był zamożnym krakowskim kupcem, ojciec zaś hurtownikiem. Rodzice astronoma
Barbara i Mikołaj, mieli czworo dzieci: Andrzeja, Mikołaja, Barbarę i Katarzynę.
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu przy ulicy świętej
Anny. Dzisiaj to ulica Kopernika 17, a w budynku mieści się jego muzeum.
W 1483 roku zmarł ojciec Mikołaja. Opiekę nad rodziną objął zamożny wuj,
biskup Łukasz Watzenrod. Jesienią 1491 roku 18 letni Mikołaj wraz z bratem
Andrzejem rozpoczyna studia na wydziale sztuk wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego.
Z czasu tego pozostał zapis w wykazie przyjętych na studia: " Mikołaj ,
syn Mikołaja z Torunia uiścił całość ( kwoty wpisowej )". Czas pobytu Mikołaja
Kopernika w Krakowie przypada na okres wielkiego rozkwitu uczelni krakowskiej,
założonej przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku, odnowionej przez Władysława
Jagiełłę i Jadwigę w 1400 roku, o której norymberski kronikarz Schedel z
końca piętnastego wieku pisał, że w Krakowie: ".. przy kościele świętej
Anny znajduje się głośny z bardzo wielu sławnych i uczonych mężów uniwersytet,
w którym uprawiane są wszelkie umiejętności ... Najbardziej kwitnie tam
astronomia, a pod tym względem, jak wiem od wielu osób, w całych Niemczech
nie ma szkoły sławniejszej."
Mikołaj Kopernik
spotykał w Krakowie wielkich uczonych i słuchał ich wykładów. Jednym z
wybitnych ówczesnych krakowskich uczonych był Wojciech z Brudzewa. W czasie
pobytu Mikołaja Kopernika w Krakowie nie wykładał już astronomii gdyż
zajmował się badaniem dzieł Arystotelesa. Kopernik uczęszczał na różnorodne
wykłady: z gramatyki, z retoryki, z poetyki, ale również na wykłady o
treściach matematyczno-astronomicznych. Jest możliwe że właśnie w tym
czasie w umyśle Mikołaja Kopernika zrodziła się koncepcja teorii budowy
świata odmiennej od obowiązującej.
W 1495 roku
Mikołaj Kopernik opuszcza Kraków, a w 1496 roku przyjmuje w kanonii warmińskiej
niższe święcenia kapłańskie. W tym samym roku wyjeżdża do Bolonii aby
studiować prawo kanoniczne, mające przysposobić go do administrowania
dobrami kościelnymi. Pobyt Kopernika w Bolonii trwał trzy lata. Studiów
jurystycznych nie ukończył. 31 maja 1503 roku doktoryzuje się z prawa
kanonicznego w Ferrarze.
W 1510 roku
Mikołaj Kopernik osiedla się na stałe we Fromborku, gdzie zostaje mianowany
kanonikiem. Pełniąc funkcję kanonika katedry we Fromborku miał doskonałe
warunki by poświecić się badaniom naukowym . Przez jakiś czas pracował
jako lekarz, a w wolnym czasie zajmował się astronomią. W 1521 roku Mikołaj
Kopernik ustąpił z urzędu administratora dóbr kapitulnych. Nie można uważać
tego za wycofanie się z aktywnego uczestnictwa w działalności kapituły.
Niejednokrotnie pełnił w niej później rozmaite, nieraz bardzo odpowiedzialne
funkcje. Był wizytatorem, a później zarządcą kapituły. Mikołaj Kopernik
był aktywny w bardzo wielu dziedzinach wiedzy, jak fizyka, geografia,
ekonomia. Jako kanonik warmiński piastujący różne stanowiska w administracji
biskupstwa zajmował się również sprawami związanymi z obronnością Olsztyna.
Pisał też rozprawy ekonomiczne i udzielał rad królowi polskiemu w sprawach
związanych z obiegiem pieniężnym. W ówczesnych czasach stosunki monetarne
były skomplikowane z powodu istnienia 4 mennic: w Toruniu, w Elblągu,
w Gdańsku i w Królewcu. Częstą praktyką było przetapianie dobrej monety
na gorszą, z czego ogromne korzyści czerpały nie tylko wymienione miasta,
ale również zakon krzyżacki. Aby temu przeciwdziałać Mikołaj Kopernik
napisał i wygłosił na sejmiku pruskim, który odbył się w okresie od 17
do 21 marca 1522 roku w Grudziądzu, traktat o sposobie bicia pieniędzy
pt. " Modus cudendi monetam".
W swym traktacie
Kopernik mówił, że na skutek spadku wartości pieniądza ceny wciąż rosną,
a handel zagraniczny staje się coraz trudniejszy. Dobre monety srebrne
są wychwytywane i przetapiane na gorszą monetę, z czego zyski czerpią
miasta dające prawo bicia monety oraz kupcy, którzy sprzedają swe towary
według wartości złota. Pierwszy pieniądz wypiera z obiegu lepszy. Ale
traktat o monecie nie jest wcale jedynym opracowaniem natury ekonomicznej
autorstwa Mikołaja Kopernika. Podczas licznych podróży po Warmii stwierdził
ciężką sytuację mieszkańców wsi, którzy żyli w wielkiej nędzy. Przyczyną
były niskie ceny zbóż w stosunku do cen innych towarów, oraz niewielkie
wynagrodzenia które dostawali chłopi za swoją pracę. Zaistniała sytuacja
skłoniła wielkiego astronoma do studiów nad cenami chleba. Około 1530
roku powstał krótki memoriał pt. "Panis coquendi ratio" ( Obrachunek
wypieku chleba ) z tablicami uczciwych cen chleba oraz opisem jego wypieku.
Celem memoriału było wyliczenie rzeczywistych nakładów finansowych związanych
z wypiekiem chleba, aby jego cena mogła kształtować się zgodnie z nakładem
pracy i cenami surowców.
Pomimo tak
szerokiego spektrum działań, Mikołaj Kopernik nadal poświęca wiele czasu
astronomii i teorii budowy świata. Pierwszy zarys tej teorii Kopernik
podał w rozprawie, która jest znana pod tytułem � Komentarzyk Mikołaja
Kopernika o utworzonych przez niego hipotezach ruchów niebieskich. W Komentarzyku,
po krótkim wprowadzeniu Kopernik wskazuje na pewne braki starej teorii,
co go upoważnia do zaproponowania nowej, opartej na następujących siedmiu
założeniach :
-
Nie istnieje jeden środek wszystkich kół niebieskich lub sfer .
- Środek Ziemi nie jest środkiem Wszechświata , lecz tylko środkiem ciężkości i środkiem sfery księżyca .
- Wszystkie sfery obiegają Słońce jako swój środek i dlatego Słońce jest środkiem całego Wszechświata .
- Stosunek odległości Ziemi od Słońca do
wysokości firmamentu jest znacznie mniejszy od stosunku promienia Ziemi
do odległości jej od Słońca , a zatem odległość Ziemi od Słońca jest
znikomo mała w porównaniu z wysokością firmamentu.
- Jakikolwiek ruch jest dostrzegany na
firmamencie , to nie pochodzi z jakiegoś ruchu firmamentu , lecz z
ruchu Ziemi . Ziemia wraz z okalającymi ją żywiołami wykonuje pełny
obrót dzienny dokoła swych niezmiennych biegunów, podczas
gdy firmament i najwyższe niebo pozostają nieruchome.
- To , co nam się przedstawia jako ruch Słońca ,
pochodzi nie z jego ruchu, lecz z ruchu Ziemi i naszej sfery , wraz z
którą krążymy dokoła Słońca, podobnie jak jakakolwiek inna
planeta . Ziemia ma przeto więcej niż jeden ruch.
- Poziomy ruch prosty i wsteczny planet pochodzi nie z ich ruchu , lecz z ruchu Ziemi.
Tak więc
ruch samej Ziemi wystarcza do wyjaśnienia wielu pozornych ruchów na niebie.
W swoich rozważaniach Mikołaj Kopernik posługuje się pojęciami stosowanymi
przez XVI wiecznych astronomów, mówiąc o ruchach sfer zamiast o ruchach
planet. Ziemi przypisuje ruch trojaki: obiegowy dokoła Słońca, obrotowy
dokoła osi, oraz trzeci ruch który ma osobliwy charakter i w świetle nauki
współczesnej jest zbędny.
W dalszych rozważaniach Kopernik zaznacza, że ruchy planet na niebie należy odnosić
nie do punktu równonocy (bo jego położenie nie jest stałe), lecz do wybranych
gwiazd. Mikołaj Kopernik aby wyznaczyć okres obiegu Ziemi dookoła Słońca
wybrał gwiazdę Kłos Panny i wyznaczył długość roku gwiezdnego jako równą
365d 6h 10 m, a więc zaledwie o 1m więcej niż to przyjmuje się obecnie.
Swojej rozprawy
Mikołaj Kopernik nie wydrukował gdyż planował napisanie obszerniejszej
pracy. W tym celu jednak trzeba było wykonać wiele obserwacji Słońca,
Księżyca i planet, oraz przeprowadzić wiele obliczeń.
Do swoich
obserwacji Mikołaj Kopernik stosuje bardzo proste instrumenty, często
własnej konstrukcji. Przy obserwacji planet wykorzystuje: kwadrant słoneczny
(do obliczania szerokości geograficznej miejsca obserwacji), sferę armilarną
(do wyznaczania kątów współrzędnych planety), triquetrum (do obserwacji
Księżyca). Obliczenia wykonywał w systemie sześćdziesiątkowym, ponieważ
w Europie ułamki dziesiętne nie były jeszcze znane. Dopiero wprowadził
je 1585 roku holenderski astronom i matematyk Simon Stevin. Rachunki przeprowadzone
przez Mikołaja Kopernika niewiele różnią się od rzeczywistych.
W swojej
pracy Mikołaj Kopernik kładł duży nacisk na wyniki obserwacji, które weryfikowały
słuszność teorii. Niezgodność obserwacji z teorią dyskwalifikowała teorię.
Wyniki swoich rachunków zawarł w tabelach liczbowych, które miały ułatwiać
obliczanie położeń Słońca, Księżyca i innych planet na niebie. Obserwował
też Kopernik zaćmienia Słońca i Księżyca, stosując własną metodę zwaną
ekranową, która stanowiła prototyp kamery fotograficznej. Przewidział
fazy Wenus i Merkurego, co potwierdził potem Galileusz. Uważał że świat
jest kulisty, a więc skończony. W innym miejscu księgi I "De Revolutionibus",
rozstrzygnięcie problemu skończoności świata pozostawia filozofom przyrody.
Dzieło Mikołaja
Kopernika dokonało przewrotu w poglądach na świat. W pojęciach przedkopernikańskich
rozróżniano zniszczalny świat zjawisk ziemskich i niezniszczalny świat
zjawisk niebieskich. Odmienne prawa rządziły czterema żywiołami: ziemią,
wodą, powietrzem i ogniem. W świecie zniszczalnym naturalnymi ruchami
były ruchy prostoliniowe, w dół do środka Wszechświata (czyli do środka
Ziemi) dla żywiołów ciężkich czyli ziemi i wody, oraz ruch ku górze dla
żywiołów lekkich � powietrza i ognia. Świat niezniszczalny zbudowany z
odmiennej materii, doskonałej, trwał w wiecznym ruchu kołowym, i żadne
zmiany nie były w nim możliwe. Słońce zostało stworzone aby ogrzewać i
oświetlać Ziemię, Księżyc by rozświetlał mroki nocne, a cała przyroda
po to by służyć człowiekowi.
Na tych założeniach
opierały się wszystkie religie i wiara, że dusze ludzkie przybywały na
Ziemię z ciał niebieskich, które to właśnie determinowały dalsze losy
ludzi na Ziemi. Tak zrodziła się astrologia, bardzo rozpowszechniona za
czasów Mikołaja Kopernika. Teoria Kopernika traktuje Ziemię jako jedną
z wielu planet obiegających Słońce.
Zatem materia
tworząca Ziemię powinna mieć takie same własności jak na innych planetach.
Przypisanie jednakowych własności wszystkim ciałom niebieskim i ziemskim
prowadzi do uogólnień o wielkim znaczeniu naukowym i filozoficznym. Stanowi
to stwierdzenie jedności praw i jedności materii we Wszechświecie.
W latach
1539 - 1541 przebywa we Fromborku profesor matematyki wittemberskiego
uniwersytetu Jerzy Joachim von Lauchen, zwany powszechnie Retykiem. Opuszczając
Frombork zabrał ze sobą odpis De Rovolutionibus celem wydrukowania go
w Norymberdze.
Dzieło Kopernika
wydrukowane zostało w 1543 roku najprawdopodobniej w około 1000 egzemplarzy.
Nosiło tytuł "De Revolutionibus", czyli Mikołaja Kopernika Toruńczyka
o obrotach kręgów niebieskich ksiąg sześć i zawierało w przedmowie list
dedykacyjny dla papieża Pawła III.
Mikołaj Kopernik był nowoczesnym uczonym i odważnym człowiekiem szukającym
prawdy o Wszechświecie. Ogłoszone drukiem dzieło przyniosło światu nową
ideę. Mikołaj Kopernik zakończył życie 24 maja 1543 roku na skutek wylewu
krwi do mózgu. Mikołaj Kopernik został pochowany pod posadzką katedry
fromborskiej.
|